«Λώρενς Της Αραβίας» (1962): Το Αριστουργηματικό Έπος Της Ερήμου!

Έχουμε χρόνο για εισαγωγή;

Όλα αυτά τα χρόνια, παρακολουθώντας κινηματογράφο και ταυτίζοντας περιόδους, επετείους, εορτές με ταινίες έχουμε ορίσει ορισμένες σταθερές. Ο μήνας Οκτώβριος  λόγου χάρη εμπεριέχει στη λίστα παρακολούθησης πολεμικές ταινίες, που επικεντρώνονται στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, λόγω της εθνικής μας επετείου της 28^ης Οκτωβρίου. Αντιστοίχως, ο μήνας Μάρτιος περιλαμβάνει πέρα από τα φιλμ ελληνικής παραγωγής με θέμα την ελληνική επανάσταση, πολεμικές ταινίες  που εστιάζουν στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Γιατί; Μη με ρωτάτε, η λογική μας είναι οριζόντια και συντηρητική, και εκτός αυτού, με κάποιον τρόπο οφείλουμε να συμπεριλάβουμε τα καλύτερα φιλμ της εν λόγω θεματικής στις λίστες θέασης.

Αυτός ήταν ο μακροσκελής λόγος λοιπόν που αυτή τη φορά θα ασχοληθούμε με το αψεγάδιαστο έργο του Ντέιβιντ Λιν, που απέσπασε επτά βραβεία όσκαρ και φέρει τον τίτλο: «Λώρενς Της Αραβίας» (Lawrence Of Arabia, 1962). Ετοιμαστείτε να περιπλανηθούμε στις αχανείς εκτάσεις της ιορδανικής ερήμου και να γίνουμε μάρτυρες της απόπειρας ενός ανθρώπου να αλλάξει τον κόσμο προσαρμόζοντας τον στις ιδέες του!

Πλοκή;

Βρισκόμαστε στη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Τα πράγματα δεν πηγαίνουν πολύ καλά για τους συμμάχους. Το δυτικό μέτωπο έχει σταθεροποιηθεί σε σύγκρουση φθοράς, ενώ με την πρόοδο του πολέμου ανοίγουν νέα μέτωπα. Στη Μ. Ανατολή, οι Τούρκοι, σύμμαχοι των Κεντρικών Δυνάμεων, κερδίζουν κατά κράτος τις αραβικές φυλές, που πολεμούν διχασμένες με απαρχαιωμένα μέσα, αναγκάζοντας τη Μ. Βρετανία να συνδράμει στον αγώνα τους. Θα αποστείλει έναν αξιωματικό ονόματι Τόμας Έντουαρντ Λώρενς να βρει τον πρίγκιπα Φάϊζαλ και να κλείσει μία συμφωνία μαζί του. Ο αντισυμβατικός Λώρενς δε θα αργήσει να γνωρίσει τα έθιμα και τους τρόπους της ερήμου και δε θα διαστάσει να υποστηρίξει τους Άραβες έναντι της κυβέρνησης του. Ο αγώνας του θα ξεκινήσει από την απροσπέλαστη έρημο του Νεφούντ και θα φθάσει μέχρι και τη Δαμασκό της Συρίας. Μέσα σε ένα κλίμα αντικρουόμενων συμφερόντων ακόμα και ανάμεσα σε συμμάχους, ο «Λώρενς Της Αραβίας», όπως θα αποκαλεστεί, θα προκαλέσει τα αντανακλαστικά της Βρετανικής αυτοκρατορίας και του Αραβικού πριγκιπάτου στην επιχείρηση του να αλλάξει τον κόσμο.

«Στην καρέκλα του σκηνοθέτη»:

Μετά από ένα σύντομο διάλειμμα, ο Ντέιβιντ Λιν, βραβευμένος με όσκαρ καλύτερης σκηνοθεσίας και ο Σαμ Σπίγκελ, βραβευμένος με όσκαρ καλύτερης ταινίας για το πολυβραβευμένο έργο με τίτλο: «Η Γέφυρα Του Ποταμού Κβάι» (The Bridge Of The River Kwai, 1957) συνάπτουν εκ νέου συνεργασία. Απώτερος τους στόχος είναι να «ταράξουν» τα κινηματογραφικά δρώμενα με μία δεύτερη «Γέφυρα Κβάι»! Αποφασίζουν λοιπόν να αφήσουν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και να γυρίσουν στον πρώτο. Έμπνευση τους στέκεται το αυτοβιογραφικό βιβλίο του συνταγματάρχη Τόμας Έντουαρντ Λώρενς με τίτλο: «Seven Pillars Of Wisdom» (1926).

Αν και πρόκειται για πρωτογενή πηγή, η παραγωγή κατηγορήθηκε για τις διευρυμένες αναγνώσεις και ελευθερίες που έλαβε μεταφέροντας το βιβλίο στην ασημένια οθόνη. Δεν είμαστε όμως εδώ για να κρίνουμε την ιστορική αξία της ταινίας, αλλά την κινηματογραφική, και σε αυτό τον τομέα το φιλμ παρουσιάζει «υπεραξία»! Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες παραγωγές του Χόλυγουντ μέχρι εκείνη την στιγμή, ενώ μεταγενέστεροι σκηνοθέτες, όπως ο Στήβεν Σπίλμπεργκ και ο Μάρτιν Σκορσέζε έχουν δηλώσει κατηγορηματικά, ότι το εν λόγω φιλμ δε θα μπορούσε να γυριστεί αργότερα από την εποχή που πραγματοποιήθηκε, λόγω του υπέρογκου ποσού που θα κόστιζε.

Έχοντας αποσαφηνίσει πλήρως το πλαίσιο, μπορούμε πλέον να μιλήσουμε για την σκηνοθεσία αυτή καθ’ αυτή. Η πρώτη διαφωνία ανάμεσα στους δύο μεγάλους άνδρες προέκυψε ήδη από την αρχή που τέθηκε το ζήτημα του μέρους των γυρισμάτων. Ο Σπίγκελ πρότεινε να μην απομακρυνθούν από το αμερικάνικο έδαφος, αλλά ο Λιν ήταν ανένδοτος. Τα γυρίσματα έπρεπε να πραγματοποιηθούν στο μέρος, όπου η ιστορία του «Λώρενς  της Αραβίας» συνέβη. Αυτό δεν ήταν άλλο από την Ιορδανία. Μάλιστα, ο βασιλιάς Χουσέϊν της Ιορδανίας δέχτηκε να γυριστεί η ταινία στην χώρα, δεδομένης της δημοσιότητας, η οποία θα συντελούσε στην αύξηση του τουρισμού. Για να βοηθήσει  την παραγωγή, ο βασιλιάς αποδέσμευσε μία ταξιαρχία από τις αραβικές του λεγεώνες για να χρησιμοποιηθούν οι στρατιώτες ως βοηθητικοί ηθοποιοί. Γυρίσματα βέβαια πραγματοποιήθηκαν και στο Μαρόκο, μία παραδοσιακή πια κινηματογραφική τοποθεσία, αλλά και στην Ισπανία, όπου κινηματογραφήθηκε η ανεπανάληπτη σκηνή της «επίθεσης στην πόλη της Άκαμπα».

Πραγματικά, τα φιλμ της αποκαλούμενης και ως «χρυσής εποχής» φημίζονται για τις εκατοντάδες κομπάρσων. Αυτή η ταινία ανεβάζει τον πήχη ακόμα πιο ψηλά για τα δεδομένα της εποχής και τους απλώνει καταμεσής της ερήμου δημιουργώντας μεγαλειώδη κάδρα που κυριολεκτικά «κόβουν την ανάσα». Κανένας δεν έχει καταφέρει έκτοτε να κινηματογραφήσει την έρημο με αυτό τον τρόπο. Ο Ντείβιντ Λιν καταφέρνει να αποδώσει ένα ζωντανό ερημικό τοπίο, το οποίο παρουσιάζει μία ποικιλία αποχρώσεων και χρωμάτων. Η εκτίμηση του έγκειται στην ανατολή του κυρίαρχου ήλιου, που δεσπόζει σχεδόν πρωταγωνιστικό ρόλο στην αφήγηση και άλλοτε έρχεται ελπιδοφόρα, άλλοτε πάλι για να θυμίσει σε ήρωες και θεατές ότι ο χρόνος τους τελειώνει. Δε θα μπορούσε να είναι και διαφορετικά, καθώς το έργο αποτελεί μεταφορά ενός ταξιδιού και με αυτό τον τρόπο προσεγγίζεται. Ο δημιουργός φροντίζει να κινεί την κάμερα διαρκώς από τα αριστερά προς τα δεξιά για να υπογραμμίζει το πέρασμα, την πορεία.

«Στο σετ του ηθοποιού»:

Η ιστορία είναι αποκλειστικά χαρακτηροκεντρική και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που υπήρχε άμεση ανάγκη για μία χαρισματική φιγούρα με μεστό ερμηνευτικό εκτόπισμα. Ο Σάμ Σπίγκελ, ως παραγωγός της ταινίας: «Το Λιμάνι Της Αγωνίας» (On The Waterfront, 1954) επιθυμούσε ο πρωταγωνιστικός ρόλος να πάει στον Μάρλον Μπράντο. Ο τελευταίος, αν και συμπλήρωνε το προαναφερόμενο προφίλ, αρνήθηκε κατηγορηματικά, καθώς δεν ήθελε να περάσει ένα τόσο μεγάλο διάστημα στην έρημο. Επόμενη επιλογή ήταν ο Άλμπερτ Φίνεϊ, ο οποίος δεν είχε ακόμα καταφέρει να αναδειχθεί στον ηθοποιό που κατάφερε να γίνει. Μάλιστα, είχε προβεί και στα λεγόμενα «test screenings» με τους συντελεστές να είναι θετικά προσκείμενοι απέναντι του. Ο ρόλος τελικά δόθηκε στον Πήτερ Ο’Τουλ, και τα υπόλοιπα ανήκουν στην κλεψύδρα της άμμου της ιστορίας.

Ο Ντέιβιντ Λιν είχε διακρίνει τις υποκριτικές αρετές του ηθοποιού ήδη από τη συμμετοχή του σε δευτεροκλασάτες ταινίες, αλλά αυτό που συνέδραμε αποκλειστικά και αποτελεσματικά για την τελική επιλογή ήταν το πρόσωπο αυτό καθ’ αυτό του Ο’Τουλ. Ο ιρλανδός ηθοποιός έχει τη δυνατότητα ή καλύτερα την ικανότητα να επικοινωνεί μία παλέτα συναισθημάτων αβίαστα, μονάχα με μία μεταβολή του βλέμματος του. Το σενάριο συνιστά έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα, αλλά ο Πήτερ Ο’Τουλ ήταν εκείνος που έδωσε δυναμική ζωή σε κάθε ένα από αυτά τα επίπεδα. Ο Λιν δεν τον περιόρισε πουθενά, του έδωσε αυτοπεποίθηση και κίνητρο για αυτοσχεδιασμό, κάτι που κάνει πολύ καλά ο ηθοποιός και φθάνει στο φιλμ σε πληθώρα σεκάνς, όπως εκείνη που δοκιμάζει την παραδοσιακή φορεσιά των βεδουίνων. Βέβαια, κάποια στιγμή, ο σκηνοθέτης ίσως να έφθασε στα όρια του με τον πρωταγωνιστή του, καθώς ο ηθοποιός, διαβόητος για την αρεσκεία και την ροπή του στο αλκοόλ δημιουργούσε προβλήματα στο σετ.

Οι επόμενοι τρεις κύριοι συμπρωταγωνιστές του συντελούν μία τριανδρία που αντιπροσωπεύει επαρκώς το προφίλ της αραβικής κατάστασης στη Μ. Ανατολή. Πρώτος είναι ο αριστοκρατικός Άλεκ Γκίνες στον ρόλο του πρίγκιπα Φάϊζαλ. Γνώριμος συνεργάτης του Ντέιβιντ Λιν από την προηγούμενη του ταινία, ο Γκίνες ενσαρκώνει έναν ενσυναίσθητο και ευαίσθητο άραβα πρίγκιπα. Η ερμηνεία του χαρακτηρίζεται από μία ήρεμη επιβολή και υπεροχή. Ο Άλεκ Γκίνες επιθυμούσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά δεν κατάφερε να υπερκεράσει τον συμπρωταγωνιστή του.

Δεύτερος είναι ο ρομαντικός Ομάρ Σαρίφ στον ρόλο του Σέριφ Αλή, μαχητή εναντίον των Τούρκων και στενού συνεργάτη του Λώρενς. Ο Σαρίφ φέρνει έναν κοσμοπολίτικο αέρα στην ερμηνεία του, καθώς κατάγεται από την Αίγυπτο με την ανοδική  πορεία της καριέρας του να τον οδηγεί να κερδίσει τον ρόλο. Είναι ο πιο συμπαθής χαρακτήρας, καθώς πολεμάει για το ιδανικό, αλλά συγχρόνως πολύ πιο μετρημένος και πραγματιστής από τον Λώρενς. Η ερμηνεία του διακατέχεται από  σοβαρότητα, κάτι που επιδεικνύει και εκτός ταινίας. Το φιλμ απαγορεύτηκε σε χώρες της Μ. Ανατολής, με τον Ομάρ Σαρίφ να αναλαμβάνει ρόλο «διπλωμάτη», να συναντιέται με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Νάσερ και να τον πείθει να άρει το εμπάργκο έναντι της ταινίας! Να σημειωθεί ότι το φιλμ έγινε η εμπορικότερη επιτυχία της χρονιάς στη χώρα.

Τρίτος έρχεται ο παθιασμένος Άντονι Κουίν στον ρόλο του Άουντα Αμπού Ταγί, πολέμαρχου αραβικής φυλής. Δε θα μπορούσε κανείς άλλος να αποδώσει τη φωτιά που καίει στη ψυχή του χαρακτήρα του, όπως το πράττει ο Κουίν. Η υποκριτική του αμεσότητα και ο τρόπος που μεταφέρει τις ατάκες του στην οθόνη αναδεικνύουν το δεδομένο ταλέντο του, ενώ οι σκηνές που τον συμπεριλαμβάνουν έχουν άλλο αντίκτυπο στο σύνολο του φιλμ. Δεν έχει μεγάλο ρόλο στην ταινία, σε αντίθεση με την πραγματική ιστορία που θεωρείται μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της αραβικής επανάστασης. Το βέβαιο είναι ότι δεν κάνει χάρες στους συμπρωταγωνιστές του. Κλέβει την παράσταση μέσα από τα χέρια τους. 

«Cut, it’s a wrap»:

Η ταινία έχει διάρκεια που φθάνει τις 3 ώρες και 47 λεπτά. Το άρθρο μας δε θα μπορούσε να είναι μικρότερο, αν και δεν έχουν αναφερθεί ούτε οι μισές ιστορίες που συνέβησαν όλο αυτό το διάστημα που πέρασε το συνεργείο των συντελεστών και ηθοποιών στην έρημο! Δεν προλάβαμε να προβούμε σε μία έστω αναφορά στον συνθέτη του θέματος, Μορίς Ζάρ, ο οποίος θέτει τα θεμέλια για τον «ήχο της ερήμου» για όλους του υπόλοιπους μουσικοσυνθέτες που ακολουθήσουν. Πρόκειται για ένα αριστούργημα, όπως αναγράφεται και στον τίτλο, το οποίο όμως δεν έρχεται δίχως συνέπειες. Αν μπορούμε να προσάψουμε κάποιο μειονέκτημα σε αυτό το κατά τα άλλα τέλειο έργο, αυτό θα ήταν η απαγορευτική διάρκεια. Οι δεκαετίες του ‘50 και ’60 είναι οι εποχές των μεγάλων κινηματογραφικών επών, αλλά σε αυτή την ταινία υπάρχουν ολόκληρες σεκάνς που θα μπορούσαν είτε να περιοριστούν ή ακόμα και να κοπούν. Δε θα μείωνε κάτι από την αναντίρρητη αξία της ταινίας, αλλά αναμφίβολα θα ενίσχυε τη ροή του ρυθμού της. Θα κλείσουμε με τα εξής λόγια: «Για κάποιους άνδρες τίποτα δεν είναι γραμμένο,  εκτός και αν το γράψουν οι ίδιοι…»     

Θα έβαζα με περίσσιο δέος 9,2/10 σε κλίμακα μέτρησης «αυτά μου αρέσουν».

 

Διάρκεια: 3 ώρες και 47 λεπτά

Είδος: Ιστορική

Σκηνοθεσία: Ντέιβιντ Λίν

Πρωταγωνιστές: Πήτερ Ο’Τουλ, Άλεκ Γκίνες, Ομάρ Σαρίφ, Άντονι Κουίν, Ζοζέ Φερέρ, Τζάκ Χόκινγκς, Άντονι Κουέϊλ.

#ΓιώργοςΤοκμακίδης #GiorgosTokmakidis #Blog #WritersOfTheDigitalRoundtable #Writehood #Άποψη #Κριτική #Κινηματογράφος #DavidLean #LawrenceOfArabia #Biography #Historic #PeterO’Toole #AlecGuinness #OmarShariff #AnthonyQuinn