«Ένα άρθρο που θα υπερκεράσει όλα τα υπόλοιπα»: Ο Απόλυτος Οδηγός Για Ταινίες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου!

Έχουμε χρόνο για εισαγωγή;

Γνωρίζω τι θα πείτε, σχεδόν δηλαδή το ακούω: «Φθάνει με τον πρώτο παγκόσμιο, έχεις κολλήσει!». Δε θα διαφωνήσω, αλλά αυτό το άρθρο δε θα καλύψει μία μονάχα ταινία, όπως έκαναν τα προηγούμενα δύο. Αντιθέτως, θα προβούμε στη διαμόρφωση μίας λίστας, στη δημιουργία μίας συλλογής, μέσα από την οποία θα προτείνουμε μία σειρά από φιλμ που μοιράζονται τη συγκεκριμένη θεματολογία. Ένα μικρό αρχείο, για το μικρό μας «blog», για όσους και όσες επιθυμούν να εντρυφήσουν σε αυτή την ταραγμένη περίοδο της παγκόσμιας ιστορίας.

Πριν αρχίσουμε στο σφύριγμα της συγγραφικής εφόδου, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε στις 28 Ιουλίου 1914 και τελείωσε στις 11 Νοεμβρίου 1918. Τα θύματα υπολογίζονται σε 18,6 εκατομμύρια παγκοσμίως.

Από το μέτωπο στο σετ:

Αν εξαιρέσουμε τα σύντομα ντοκιμαντέρ που κάλυψαν μέρος της ζωής στο μέτωπο, η πρώτη ταινία βουβού κινηματογράφου μάλιστα με τίτλο: «Ο Σαρλώ Στα Χαρακώματα» (Shoulder Arms, 1918) κυκλοφόρησε λίγο πριν από την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης. Πρόκειται για ένα κλασικό φιλμ του δημιουργού, το οποίο δεν είχε προπαγανδιστικούς σκοπούς, αλλά προσεγγίζει το ζήτημα λίγο πιο ανάλαφρα. Ο Τσάρλι Τσάπλιν πάντοτε ένα βήμα πιο μπροστά από την εποχή του διέκρινε την ανάγκη για κωμωδία, μετά από τη μεγάλη τραγωδία. Θα επαναλάβει το επιτυχημένο εγχείρημα με την ταινία: «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» (The Great Dictator, 1940).

Παραμένουμε στον βουβό κινηματογράφο, αλλά προχωρούμε προοδευτικά εννιά χρόνια μπροστά. Ο λόγος για την ταινία «Wings» (1927), η οποία εισάγει μία από τις κατηγορίες που δεσπόζουν στα φιλμ του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, και αυτή είναι οι αερομαχίες στο αιθέριο γενικό μέτωπο. Σκηνοθετημένη από τους Γουίλιαμ Γουέλμαν και Χάρι Ντ’Αμπαντί Ντ’Αράστ (είναι Γάλλος) προκαλεί έκπληξη με τις επαναστατικές μεθόδους σκηνοθεσίας. Έχει κοντινά κάδρα αεροπλάνων, ίσως το πιο διάσημο «travel in» στην ιστορία του κινηματογράφου και πρώιμα εφέ για να απεικονίσουν τη μέθη ενός εκ των πρωταγωνιστών.

Το επόμενο έργο έρχεται με ένα μικρότερο χρονικό άλμα και βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ και απαντάει στον τίτλο: «Ουδέν Νεώτερον Από Το Δυτικόν Μέτωπον» (All Quiet On The Western Front, 1930). Με αυτή την ταινία συντελείται ο σταθμός, η τομή για όλα όσα ακολουθήσουν. Είναι βίαιη, σκληρή, ωμή και ξύπνησε νωπές μνήμες στο κοινό που απαρτιζόταν από βετεράνους πολέμου. Ο Λούις Μάιλστoουν παραδίδει μία διαχρονική, καθολική ταινία που δεν γνωρίζει ηλικία, καθηλώνει και συγκλονίζει ακόμα και μετά από 95 χρόνια!

Δεν αργούμε να επιστρέψουμε στους αιθέρες με το επικό φιλμ του πολυεκατομμυριούχου Χάουαρντ Χιούζ και χαρακτηριστικό τίτλο: «Άγγελοι Της Κολάσεως» (Hell’s Angels, 1930). Η υπόθεση δεν αλλάζει πολύ σε σχέση με την προκάτοχο ταινία «Wings», μόνο που αυτή τη φορά έχουμε τον εκκεντρικό Χιούζ να διευθύνει τα πράγματα. Δε θα πούμε πολλά για αυτό το φιλμ, ο Μάρτιν Σκορσέζε μας έχει προλάβει με το έργο του: «Ιπτάμενος Κροίσος» (The Aviator, 2004) που καλύπτει τόσο την πολυδιάστατη προσωπικότητα του Χάουαρντ Χιούζ, όσο και μέρος των γυρισμάτων του παθιασμένου του πρότζεκτ.

 

Η επόμενη μας ταινία βασίζεται σε ένα άλλο βιβλίο, ενός ίσως πιο ευρέως διαδεδομένου συγγραφέα, και αυτός δεν είναι άλλος από τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Μπορεί να μαντέψατε ήδη τον ομώνυμο με το φιλμ τίτλο του, αλλά για όσους και όσες δεν το έχουν βρει ακόμα, αυτός είναι ο εξής: «Αποχαιρετισμός Στη Σημαία» (A Farewell To Arms, 1932). Πρόκειται για ιστορία βασισμένη στην προσωπική εμπειρία του Χέμινγουεϊ από την εθελοντική του συμμετοχή στον πόλεμο. Το έργο καταπιάνεται με βαθιά νοήματα ζωής και θανάτου, αν και στην κινηματογραφική του εκδοχή με πρωταγωνιστή τον Γκάρι Κούπερ δεν αναπτύσσονται εκτενώς.

Στο μεσοδιάστημα ακολουθούν κι άλλες ταινίες με τη θεματική του που εξετάζεται, καθώς οι χώρες της Ευρώπης αποκτούν ολοένα και περισσότερα αυταρχικά καθεστώτα. Η ιδεολογική σύγκρουση είναι αναπόφευκτη, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να προετοιμάζονται για την επερχόμενη σύρραξη. Ο Χάουαρντ Χώκς σκηνοθετεί για άλλη μία φορά τον Γκάρι Κούπερ στο φιλμ: «Ο Λοχίας Γιόρκ» (Sergeant York, 1941), με απώτερο σκοπό να αναδείξει τη γενναιότητα και το θάρρος που επέδειξαν οι Αμερικανοί κατά τη σύντομη συμμετοχή τους στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Το έργο, αν και έχει σε βαθμό προπαγανδιστικούς σκοπούς, αποτελεί μία ευχάριστη εμπειρία, καθώς η αμερικάνικη κινηματογραφική φόρμα καταπιάνεται με το εν λόγω ζήτημα.

Από το σετ στην μνήμη:  

Θα χρειαστεί μία δεκαετία για να έχουμε στο προσκήνιο μία άξια λόγου και μνήμης ταινία που να ασχολείται με τον «μεγάλο πόλεμο». Αυτή δεν είναι άλλη από την έγχρωμη πια: «Βασίλισσα Της Αφρικής» (The African Queen, 1951). Το αριστουργηματικό φιλμ του Τζόν Χιούστον χρησιμοποιεί τον πόλεμο ως ένα ιστορικό παρασκηνιακό πλαίσιο δράσης, όσο ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ και η Κάθριν Χέπμπερν διασχίζουν την Αφρική με το ποταμόπλοιο τους. Πρόκειται για ένα έργο με τρομερές ερμηνείες από τους πρωταγωνιστές του και εξωτική περιπέτεια για τα μέτρα της εποχής.

Στη συνέχεια ακολουθεί η αμφιλεγόμενη ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ με τίτλο: «Σταυροί Στο Μέτωπο» (Paths of Glory, 1957). Ο βρετανός δημιουργός της επαναφέρει μία πρωθύστερη προσέγγιση για την κινηματογράφηση του φιλμ του. Εμπνέεται και επηρεάζεται από τον Λούις Μάιλστοουν, που αναφέραμε προηγουμένως και παρουσιάζει μία από τις πιο εμβληματικές εφόδους στην ιστορία του κινηματογράφου. Βέβαια, αυτή είναι μονάχα η επιφάνεια, καθώς γίνεται λόγος για λανθασμένες εντολές και επίρριψη ευθυνών στους «εύκολους στόχους», δηλαδή τους απλούς στρατιώτες, με τον Κέρκ Ντάγκλας να δίνει μία ερμηνεία καριέρας! Να σημειωθεί πως το έργο απαγορεύτηκε στην Γαλλία.

Η επόμενη μας ταινία είναι και μία για την οποία μιλήσαμε εκτενέστατα και αφιερώσαμε ολόκληρο άρθρο για το καλλιτεχνικό της μέγεθος. Ο Ντέιβιντ Λίν με τον «Λώρενς Της Αραβίας» (Lawrence Of Arabia, 1962) έρχεται για να αναδείξει απόκοσμα εξωτικά και ερημικά τοπία σε ένα φιλμ, όμοιο του δεν έχει υπάρξει. Ο Λίν είναι ο κυρίαρχος της δεκαετίας του ’60 και δεν αργεί μετά από τον θρίαμβο του, να κυκλοφορήσει την κινηματογραφική εκδοχή του «Δόκτωρ Ζιβάγκο» (Doctor Zhivago, 1965), βασισμένο στο βιβλίο του Μπόρις Πάστερνακ. Όλα τα στοιχεία που συντελούν σε κινηματογραφικό επίτευγμα είναι εκεί, με τον Ομάρ Σαρίφ σε πρωταγωνιστικό ρόλο να αποδεικνύει την αξία του.

Η δεκαετία του ’70 δεν έχει συγκεκριμένη κατεύθυνση, οι ταινίες τόσο του πρώτου, όσο και του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου φθίνουν και εμείς ξεχωρίζουμε μονάχα δύο από αυτές. Η πρώτη είναι το έργο «Zeppelin» (1971) με τον Μάικλ Γιόρκ και το δεύτερο η «Τιτανομαχία Πάνω Από Την Έρημο» (1976) με τον Μάλκολμ Μακντάουελ. Οι δύο ταινίες μοιράζονται την κατεύθυνση που αφορά τη σύγκρουση στους αιθέρες, με την πρώτη να έχει στοιχεία κατασκοπικής ιστορίας και τη δεύτερη να πλέει στα νερά του ψυχολογικού βάρους που επωμίζονται οι πιλότοι.

Στη δεκαετία του ’80 μονοπωλεί το ενδιαφέρον όσον αφορά την πολεμική προσπάθεια των αυστραλών στο ανατολικό μέτωπο. Μία από αυτές είναι η ανεπανάληπτη «Καλλίπολη 1915» (Gallipoli, 1981) του Πίτερ Γουέιρ, που απομακρύνεται από τη συνήθη φόρμα και μαρτυρά την ιστορία ανθρώπων που εστάλησαν αποκλειστικά για να ηττηθούν. To δεύτερο φιλμ αποτελεί εξίσου αυστραλιανή παραγωγή και φέρει τον τίτλο: «The Lighthorsemen» (1987).

Η επόμενη δεκαετία παρουσιάζει αναβίωση του πολεμικού δράματος, αλλά όχι για τον πρώτο μακρινό παγκόσμιο πόλεμο. Η θεματική εξετάζεται μονάχα σε έργα, όπως: «Οι Θρύλοι Του Πάθους» (1994) του Έντουαρντ Ζούικ και όχι σε μεγάλο μέρος τους.  

Από την μνήμη στην επιλογή:

Ο νέος αιώνας δεν μπορούμε να πούμε ότι κρύβει εκπλήξεις για το είδος. Σίγουρα, κατά την πρώτη δεκαετία του υπάρχουν ορισμένες ταινίες που «παίζουν» εκ του ασφαλούς, όπως το «Καλά Χριστούγεννα» (2005) «Flyboys» (2006) και ο «Κόκκινος Βαρόνος» (2008), αλλά δεν μπορούν να αλλάξουν το γενικότερο πλαίσιο. Είναι ιστορίες που τις έχουμε δει ξανά και ξανά, εκτός ίσως από την περίπτωση της πρώτης. Ο Στήβεν Σπίλμπεργκ από την άλλη έρχεται για να μας θυμίσει την προοπτική που έχει η ιστορική περίοδος για κινηματογραφική εμβάθυνση με το επικό του φιλμ: «Το Άλογο Του Πολέμου» (The War Horse, 2011).

Με αυτό τον τρόπο το είδος ανανεώνεται. Ακολουθεί η «Μεγάλη Υπόσχεση» (The Promise, 2016), η οποία λαμβάνει αφορμή από τον πόλεμο, για να αναδείξει την ιστορία των Αρμενίων και της γενοκτονίας τους από τους Νεότουρκους. Δεν αργεί να κυκλοφορήσει το βιογραφικό έργο για τη ζωή του συγγραφέα Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν με τίτλο: «Τόλκιν» (2019). Υπεύθυνος για τη συγγραφή του «Χόμπιτ» και του «Άρχοντα Των Δαχτυλιδιών», η ταινία καλύπτει την επιρροή που είχε η ζωή στα χαρακώματα και ο πόλεμος στο σύνολο του στην μετέπειτα συγγραφική του πορεία.

Κλείνοντας, δύο τελευταίες ταινίες έρχονται επιτέλους για να συναρπάσουν. Η πρώτη είναι η απάντηση του Σάμ Μέντες στον Κρίστοφερ Νόλαν με το φιλμ «1917» (2019). Πρόκειται για έναν αγώνα δρόμου με κύριο ανταγωνιστή τον χρόνο, ενώ δύο αγγελιοφόροι διασχίζουν τη «no man’s land» για να μεταφέρουν τις διαταγές. Το πρωτοποριακό με αυτή την ταινία είναι η σκηνοθετική της κατεύθυνση, η οποία διατηρεί μονοπλάνο και τη ψευδαίσθηση αυτού καθ’ όλη τη διάρκεια της. Η επανέκδοση τώρα του «Ουδέν Νεώτερον Από Το Δυτικό Μέτωπο» (2022) δια χειρός του Έντουαρντ Μπέργκερ καταφέρνει πλήρως να στοιχειώσει το κοινό του, όπως τα κατάφερε και ο προκάτοχος του, με εφιαλτικές εικόνες που συναποτελούν την κόλαση του πολέμου.

Cut, it’s a wrap:

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ιστορικά αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του ανθρώπινου γένους, όχι μόνο έθεσε σε αμφισβήτηση τα θεμέλια του τότε σύγχρονου κόσμου, αυτά θα κατέρρεαν με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, αλλά άνοιξε την κερκόπορτα για πόλεμο σε βιομηχανική κλίμακα. Ας μη ξεχνάμε πως ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν άργησε να έρθει και να προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη ζημιά. Σε κινηματογραφικό επίπεδο εντούτοις, κατάφερε να αναδείξει καλλιτεχνικά ιστορίες και πτυχές των ανθρώπων που επιβίωσαν αυτού. Αναμφίβολα πρόκειται για προϊόντα που είχαν άμεσο όφελος σε χρήματα και βραβεία, αλλά η εικόνα έχει δύναμη και μνήμη. Αν λησμονήσουμε την καταστροφή και θεωρήσουμε για μία στιγμή πως πόλεμοι αυτής της έκτασης μπορούν να αναδείξουν νικητή, τότε είναι που πραγματικά κινδυνεύουμε να επαναλάβουμε τα οδυνηρά σφάλματα του παρελθόντος. Εξάλλου, αποτελεί και στίχο τραγουδιού του καλλιτέχνη «Sting»: «There is no such thing as a winnable war. It’s a lie we don’t believe anymore»… (Russians, 1985).

#ΓιώργοςΤοκμακίδης #GiorgosTokmakidis #Blog #WritersOfTheDigitalRoundtable #Writehood #Άποψη #Κριτική #Κινηματογράφος #A΄ΠρώτοςΠαγκόσμιοςΠόλεμος #Λίστα